My Jodhpur Trip 🚩

 जोधपूर एक सूर्यनगरी..
भटकंती चा प्रचंड नाद असल्याने दिवाळीच्या सुट्टी नंतर पुन्हा एकदा मी राजस्थान, येथील जोधपूर व उद्यपूर येथे माझ्या कुटुंबीयां समवेत जाण्याचे नियोजन केले आणि त्याची सुरुवात दिनांक २२/११/२०१९ रोजी नाशिक येथून प्रवासाला सुरुवात केली. भटकन्ती करणे,त्या सोबत मनमुराद फोटोग्राफी करणे हे जणू एक प्रकारचे छंद म्हणा किंवा व्यसन आहे आणि असा छंद अथवा चांगले व्यसन असल्याचा मला अभिमान आहे. विशेष करून निसर्गाच्या सानिध्यात आपल्या सुप्त कला गुणांना वाव मिळतो हे माझे स्पष्ट मत आहे.
पुढील प्रवासा विषयी माझा अनुभव आणि मी सर केलेल्या काही स्थळांचा उल्लेख करतो...

मेहरानगढ

मेहरानगढ हा भारताच्या राजस्थान राज्यातील जोधपूरमधील एक किल्ला आहे.
१४६० साली जोसवणाऱ्या राव जोधा या राजाने मेहरानगढ किल्ल्याची उभारणी केली. जोधपुर शहरापासून ४१५ मीटर उंचीवरील हा किल्ला मोठ्या भिंतीमुळे अभेद्य बनला आहे.
प्रख्यात लेखक रूडयार्ड किप्लिंग याने वर्णन केल्या प्रमाणे "हे महाल महाकाय लोकांनी बांधल्यासारखे आणि सूर्याने रंगवल्यासारखे दिसतात".
मेहरानगढ हा किल्ला जोधपूर शहरातील कोणत्याही भागातून दिसून येतो. शहरातील उंच टेकडीवर हा किल्ला बांधला असून अतिशय पुरातन बांधकाम आहे. अतिशय उंच भिंती अभेद्य तटबंदी. किल्ल्याच्या भिंती ३६ मीटर उंच आणि २१ मीटर रुंद आहेत. किल्ला वास्तुरचनेचे अतिशय उत्तम् उदाहरण. येथून शहराचे विहंगम दृश्य दिसते. किल्यावरुन शहराकडे नजर टाकल्यास शहरातील निळ्या रंगाची घरे नजरेत भरतात ही घरे शहरातील ब्राह्मण समाजाची आहे. किल्यामध्ये राजघराण्याचे संग्रहालय आहे व आजही जतन केलेला सोनेरी महाल आहे. हा महाल ८० ते १०० किलो सोन्याने मढवलेल्याचा अंदाज आहे. या महालात मैफिली वगैरे पार पडत असत. किल्ल्याच्या प्रवेशद्वाराबाहेरच किरात सिंह सोडा या किल्ल्याचे रक्षण करताना धारातीर्थी पावलेल्या सैनिकाची छत्री आहे. प्रवेश करून आत गेल्यावर जयपूरच्या सैन्याने हल्ला करताना बंदुकीच्या गोळ्यांनी पडलेली भिंतीवरील भोके तसेच एक निखळून पडलेला दरवाजा अजूनही दिसतो.
किल्ल्यात असणाऱ्या सात भव्य दरवाजांमध्ये महाराजा मानसिंह ने बांधलेला 'जय पोळ'  (बांधकाम इ.स.१८०६) तसेच महाराज अजित सिंह यांनी बांधलेला, मुघलान्वरील विजयाचे प्रतिक असणारा 'फतेह पोळ' (बांधकाम इ.स.१७०७) आहेत. लोह पोळ या शेवटच्या दरवाज्यावर १८४३ मध्ये राजा मानसिंह यांच्या बरोबर सती गेलेल्या राण्याच्या हातांचे ठसे आहेत. दुधाकांग्डा पोळ, अमृत पोळ, गोपाल पोळ आणि भेरू पोळ असे एकूण सात दरवाजे या गडाला आहेत. किल्ल्यात अनेक सुंदर महाल आहेत. मोती महाल, शिश महाल, फुल महाल, सिलेह खाना, दौलतखाना असे अनेक महाल बघण्यासारखे आहेत. महालातील संग्रहालयात पुरातन पालख्या, हौदे, पाळणे, शस्त्र, कपडे, लघु चित्रे यांचे संग्रह आकर्षकपणे मांडलेले आहेत. राठोड घराण्याचा राव रणमल याच्या २४ मुलांपैकी एक म्हणजे राव जोधा. करणी माता यांनी राव जोधाला शाप दिला होता कि तुझ्या राजधानीला नेहेमीच पाण्याचे दुर्भिक्ष्य जाणवेल. अजूनही या भागात दर तीन चार वर्षांनी दुष्काळ सदृश्य परिस्थिती असते. १२ मे १४५९ रोजी मेहरानगढ किल्ल्याची पाया भरणी झाली. नवीन किल्ल्याचे बांधकाम यशस्वी व्हावे म्हणून तत्कालीन प्रथेनुसार नर बळी देण्याचे ठरले. एक प्रजानन 'राजा राम मेघवाल' याने स्वखुशीने नरबळी जाण्याचे मान्य केले. त्याच्या सन्मानार्थ दिलेल्या जागेत अजूनही त्याचे वंशज राहत आहेत. राज बाग या नावाने ही जागा ओळखली जाते. या माहितीमध्ये संभ्रम आहे कारण काही ठिकाणी या माणसाचे नाव राजीय भाम्बी ]असेही उल्लेखले गेले आहे. राठोड वंशीय राजे स्वतःला सूर्यवंशी समजत असल्याने सूर्याच्या (मिहीर - सूर्याचे एक नाव) नावाने 'मिहीर गढ' असे नाव ठेवले, जे पुढे अपभ्रंश होऊन 'मेहरानगढ' असे झाले. मेहरानगढ किल्ल्यासमोर 'जसवंत थडा' या नावाचे जोधपुर राजघराण्यातील राजांचे संगमरवरी स्मारक आहे. हा किल्ला सुमारे ६० कोटी वर्षापूर्वी बनलेल्या ज्वालामुखीय खडकावर बनलेला आहे. बाकुचीरीया टेकडीचा ७२ एकराचा भाग 'राव जोधा वाळवंटिय वन' म्हणून संरक्षित केले आहे. या वनात फिरण्यासाठी मार्गदर्शक, कॅफे अशा सोयी आहेत. मेहरानगढ किल्ल्यावर साहसी खेळांची आवड असणाऱ्या पर्यटकांसाठी 'झिप लाईन' ची सोय आहे.

१००१ तोफांची सलामी या राजाला. प्रचंड हेवा वाटतो आहे आणि कौतूक पण. 1843 - 1873 या कालावधीत "तख्त विलास" नामक जोधपुर येथील मेहरामगड निवासी राजाने चक्क 29 विवाह केलेत. विलोभनीय दृश्य आणि अभूतपूर्व जीवन प्रवास....
 जसवंत थड़ा

जसवंतथडा नावाचे  जोधपूर  किल्ला  मेहरानगड जवळ पांढर्‍या  संगमरवरी  स्मारकाची  उभारणी  करण्यात  आली आहे.  १८९९  मध्ये जोधपूरच्या महाराजा जसवंतसिंगजी (द्वितीय) (1888-1895) यांचे उत्तराधिकारी महाराजा सरदारसिंग जी यांच्या स्मरणार्थ बांधले गेले.  ही जागा जोधपूर राजघराण्यातील सदस्यांच्या अंत्यसंस्कारासाठी राखीव ठेवली आहे. यापूर्वी राजघराण्यातील सदस्यांचे अंत्यसंस्कार मंदोर येथे करण्यात आले. या विशाल स्मारकात अशा काही संगमरवरी दगड भिंतींमध्येही ठेवण्यात आले आहेत, ज्यामध्ये सूर्याच्या किरणांच्या पार जातात. या स्मारकासाठी जोधपूरपासून 250 किमी अंतरावर मकराना येथून संगमरवरी दगड आणला गेला. स्मारकाजवळ एक लहान तलाव आहे ज्यामुळे स्मारकाचे सौंदर्य आणखी वाढते, हे तलाव महाराजा अभयसिंहजी (1724-1749) यांनी बांधले होते. जसवंत थाडे जवळ महाराजा सुमेरसिंग, महाराजा सरदारसिंग जी, महाराजा उम्मेदसिंह जी आणि महाराजा हनवंतसिंग यांची स्मारकेही आहेत. हे स्मारक तयार करण्यासाठी 2,84,678 रुपये खर्च झाले आहेत.

 उम्मैद भवन पैलेस

जोधपूरचा हा राजवाडा  1943 मध्ये महाराजा उम्मेद सिंग यांनी बांधला होता. वाळूचा खडकांनी बनवलेल्या या भव्य हॉटेलमध्ये 347 खोल्या आहेत. जगातील अव्वल हॉटेल प्रकारातील हॉटेल्ससाठी ट्रॅव्हलर चॉईस अवॉर्डमध्ये प्रथम क्रमांकावर आहे. चित्तार टेकडीवर असल्याने हा सुंदर राजवाडा ‘चित्तर पॅलेस’ म्हणूनही ओळखला जातो. हे इंडो-वसाहती स्थापत्य शैली आणि डेको-आर्टचे परिपूर्ण उदाहरण आहे. डेको आर्ट आर्किटेक्चरल शैली येथे वर्चस्व आहे आणि ही एक शैली आहे जी 1920 आणि 1930 ची आहे. हा वाडा सोळा वर्षात पूर्ण झाला. संगमरवरी आणि वाळूचा दगडांनी बनविलेल्या या राजवाड्याचे दृश्य पर्यटकांना विशेष आकर्षित करते. या राजवाड्याच्या संग्रहालयात प्राचीन काळातील घड्याळे आणि चित्रे अजूनही जतन आहेत. हे या स्मारकामध्ये 777 खोल्या असून ते जोधपूर राजघराण्यासाठी वापरले जातात. विसाव्या शतकाचा हा एकमेव महाल आहे. ज्यामुळे पूरग्रस्तांना रोजगार मिळाला. वाळूचा खडक बनवलेल्या या भव्य इमारतीत आता पूर्वीच्या राज्यकर्त्यांचा वास आहे, त्यातील एक भाग ताज हॉटेल चालवितो आणि उरलेला एक संग्रहालय. ताज होटेल चे एका दिवसाचे राहण्याचे भाडे पन्नास हजार पासून दहा लाख इतके आहे हे विशेष असून जगभरातून पर्यटक इथे राहण्यास पसंती देतात. वाळूचा दगड कोरुन राजवाडा बांधला गेला. राजवाडा बांधण्याच्या वेळी, मसाले दगड बांधण्यासाठी वापरले जात नव्हते. हे वेगळेपण या राजवाड्यात मोठ्या संख्येने पर्यटकांना आकर्षित करते. या सुंदर वाड्याचे शिल्पकार हेन्री वॉन एक इंग्रजहोते.
पॅलेस रोड जोधपूरमध्ये वसलेले, उम्मेद भवन पॅलेसपासून मेहरानगड किल्ल्यापर्यंत 5.5 किमी आणि जसवंतथडा यांच्या समाधीपासून 1कि.मी  किमी अंतरावर आहे. सध्या उम्मेद भवन पॅलेसचे मालक गजसिंग आहेत. राजवाड्याचे तीन भाग आहेत, एक लक्झरी ताज हॉटेल आहे, एक राजघराणे आणि एक संग्रहालय आहे. संग्रहालयाची उघडण्याची वेळ सकाळी 9 ते संध्याकाळी 5 या वेळेत. तेथे एक गॅलरी देखील आहे जिथे बर्‍याच गोष्टी पाहिल्या जातात.
उम्मेद भवन पॅलेसच्या बांधकामाचा इतिहास एका संताच्या शापांशी जोडला गेला आहे, ज्यांनी असे म्हटले होते की सुशासनानंतर राठोड राजवंशाने दुष्काळाचा सामना करावा लागेल. अशा प्रकारे, १९२० मध्ये जोधपूरला सलग तीन वर्षे दुष्काळ आणि दुष्काळ होता. दुष्काळग्रस्त परिस्थितीला सामोरे जाणा-या या भागातील शेतक्यांनी दुष्काळ टाळता यावा म्हणून झारपुरातील मारवाडचे राठोड शासक तत्कालीन राजा उम्मेद सिंग यांची मदत घेतली. शेतकयांना मदत करण्यासाठी राजाने भव्य राजवाडा बांधायचा निर्णय घेतला. राजवाड्याच्या योजना तयार करण्यासाठी त्यांनी हेनरी फॉन लॅनचेस्टर यांना आर्किटेक्ट म्हणून नेमले, लँचेस्टर सर एडविन लुटियन्स यांचे समकालीन होते ज्यांनी नवी दिल्ली सरकारच्या आवारात इमारतींची आखणी केली. स्थानिक पातळीवर दुष्काळग्रस्त शेतकर्‍यांना रोजगार उपलब्ध करून देणे हा प्रमुख उद्देश मंदिराच्या मंदिरास बांधण्यात आला होता. ते तयार करण्यासाठी सुमारे ३००० लोक काम करत होते. राजवाडा बांधण्यासाठी अंदाजे खर्च ११ दशलक्ष होता.

उदयपूर
उदयपूर हे भारत देशाच्या राजस्थान राज्यामधील उदयपूर जिल्ह्याचे मुख्यालय व एक ऐतिहासिक शहर आहे. सरोवरांचे शहर ह्या टोपणनावाने प्रसिद्ध असलेले उदयपूर राजस्थानच्या मेवाड प्रांताच्या राजधानीचे शहर होते. उदयपूरची स्थापना महाराणा दुसरे उदय सिंह ह्यांनी १५५९ साली केली व मेवाडची राजधानी चित्तोडगढहून उदयपूरला हलवली. १८१८ पर्यंत मेवाडची राजधानी राहिलेले उदयपूर ब्रिटीश राजवटीमध्ये राजपुताना एजन्सीचा भाग होते. उदयपूर हे राजस्थानमधील एक अत्यंत लोकप्रिय पर्यटनस्थळ असून पर्यटनावर येथील अर्थव्यवस्था मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून आहे. येथील पिछोला सरोवरावर बांधण्यात आलेले सिटी पॅलेस, सरोवरातील अनेक कृत्रीम बेटे (लेक पॅलेस) इत्यादींसाठी येथे जगभरातून पर्यटक येतात.

सिटी पॅलेस – उदयपूर
उदयपूरच्या राजघराण्याचा पिचोला तलावाशेजारी असणारा राजवाडा. या राजवाड्यात अनेक शैलीमध्ये झालेले बांधकाम आहे. उदयपूरच्या गादीवरील अनेक राजांनी आपापल्या काळात काही बांधकाम केले त्यामुळे विविध शैलीमध्ये झालेले बांधकाम इथे दिसते. मोर चौक (काचेचा वापर करून बनवलेले मोर ), पाळणा महाल (राजघराण्यातील वापरले गेलेले सुरेख पाळणे), जनाना महाल, वस्तू संग्रहालय अशी काही उल्लेखनीय दालने या महालात आहेत. सिटी पॅलेस येथे जुन्या मोटारगाड्यांचा संग्रह आहे. जयपूरच्या सत्ताधीशांनी वापरलेल्या जुन्या गाड्यांचा संग्रह पाहण्यासारखा आहे. लेक पॅलेस हा पिचोला तलावात बांधलेला हा राजवाडा असून आज ताज ग्रुप ने चालवलेले एक हॉटेल बनला आहे.

सहेलीयोन्की बाडी
महाराजा संग्रामसिंह यांनी १७१० ते १७३४ या कालावधीत आपल्या राणीसाठी आणि तिच्या माहेरून आलेल्या ४८ मैत्रिणीसाठी या बागेची निर्मिती केली. विविध प्रकारचे कारंजे उदा. आवाजावर चालणारे कारंजे, श्रावणातील कोसळत्या पावसाप्रमाणे आवाज करणारे कारंजे इथे दिसतात. अतिशय शांत आणि रमणीय ठिकाण.
माझे पर्यटनाचे विषयी चे विशेष प्रेम आपल्या सर्वांपर्यंत पोहचावे त्याच प्रमाणे आपल्याला नवीन स्थळांविषयी ची माहिती व्हावी म्हणून केलेला हा एक छोटा प्रयत्न.
धन्यवाद

श्री.सुयोग चंदुलाल शहा
नाशिक दि : ०१/१२/२०१९