Murud Janjira Fort 🚩

अप्रतिम मुरुड जंजिरा किल्ला 🚩

रायगड जिल्ह्यातील मुरुड-जंजिरा हा एक अभेद्य किल्ला आहे. रायगड जिल्ह्याच्या पश्चिम अंगाला अरबी समुद्र आहे. या समुद्राला लागूनच मुरुड तालुक्यातील मुरुड नावाचे गाव आहे. मुरुडच्यापुढे दंडा आणि राजपुरी ही गावे समुद्रकिनारी आहेत. मुरुडपासून राजपुरी चार पाच किलोमीटर अंतरावर आहे. हे गाव खाडीच्या किनार्‍यावर आहे. या राजपुरी गावाच्या पश्चिमेला समुद्रात एका बेटावर मुरुड-जंजिरा आहे. राजपुरीहून या किल्ल्यावर जाण्यासाठी शिडाच्या होड्यांची सोय आहे.
जंजिराचा अर्थ समुद्राने वेढलेला किल्ला. भक्कम बांधकाम आणि आजूबाजूला समुद्र, याशिवाय मुरुड-जंजिराच्या तटावर ५७२ तोफा आहेत. त्यामुळेच हा जंजिरा अभेद्य होता. या तोफांमध्ये विशेष मोठी आणि लांब पल्ल्याची कलाल बांगडी ही तोफ होती. शिवाजी महाराजांच्या काळात महाराष्ट्राच्या स्वराज्यासाठी हा जंजिरा शेवटपर्यंत अजेय राहिला.

जंजिरा हा शब्द अरबी भाषेतून आपल्याकडे रुढ झालेला आहे. अरबी भाषेतील जझीरा या शब्दावरुन तो आलेला आहे. जझीरा म्हणजे बेट.

पिरमखानाच्या जागी बुर्‍हाणखानाची नेमणूक झाली. त्याने तेथे भक्कम किल्ला बांधण्याची परवानगी निजामाकडून मिळवली. सध्याचे जे बांधकाम आहे ते या बुर्‍हाणखानाने बांधलेले आहे. पुढे इ.स.१६१७ मध्ये सिद्दी अंबर याने बादशहाकडून स्वतंत्र सनद मिळवून जहागिरी प्राप्त केली. जंजिरा संस्थानचा हा मूळ पुरुष समजला जातो.
जंजिर्‍याचे सिद्दी हे मूळचे अबिसीनियामधील असून, हे दर्यावर्दी शूर, काटक व दणकट होते. त्यांनी प्राणपणाने जंजिरा लढवला. अनेकांनी जंजिरा जिंकण्याचा प्रयत्‍न केला. पण तो यशस्वी होऊ शकला नाही. छत्रपती शिवाजी राजांनाही जंजिर्‍यावर स्वामित्व मिळवता आले नाही. इ.स.१६१७ ते इ.स.१९४७ अशी ३३० वर्षे जंजिरा अंजिक्य राहिला. जंजिर्‍याचे प्रवेशद्वार पूर्वाभिमुख आहे. होडीने किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारापर्यंत पोहोचल्यावर, या प्रवेशद्वाराच्या आत एक उपदार आहे. जंजिऱ्याच्या सिद्धीचे, इंग्रज, डच, फ्रेंच, पोर्तुगिज यांचेबारोबर व्यापारी संबंध होते, जांजिर्यावर माल घेऊन येणाऱ्या बोटींना मराठ्यांना कर द्यावा लागायचा, शिवाय येणारा माल, रायगड, रत्नागिरी, मालवण बाजारपेठेमध्ये विकायची सक्ती असायची. ही मालाची आवक बंद होऊ नये म्हणून महाराजांनी आणि नंतरच्या मराठी सत्ताधीशांनी जंजिरा ताब्यात न घेता त्याला सतत धाक दाखवून टाचेखाली ठेवले.
जंजिऱ्याच्या सिद्धीचे, इंग्रज, डच, फ्रेंच, पोर्तुगिज यांचेबारोबर व्यापारी संबंध होते, जांजिर्यावर माल घेऊन येणाऱ्या बोटींना मराठ्यांना कर द्यावा लागायचा, शिवाय येणारा माल, रायगड, रत्नागिरी, मालवण बाजारपेठेमध्ये विकायची सक्ती असायची. ही मालाची आवक बंद होऊ नये म्हणून महाराजांनी आणि नंतरच्या मराठी सत्ताधीशांनी जंजिरा ताब्यात न घेता त्याला सतत धाक दाखवून टाचेखाली ठेवले.

शिवाजी महाराजांच्या काळात महाराष्ट्राच्या स्वराज्यासाठी हा जंजिरा शेवटपर्यंत अजेय राहिला.

अ‍ॅड. श्री. सुयोग चंदुलाल शहा
जिल्हा व सत्र न्यायालय,नाशिक
ऑफिस - (०२५३) २३१३१७८
मोबाईल क्रमांक - ९८५०८२७१७८